Rejhan Neziri
Fillimisht, Kur’ani fisnik na e shfaq pozitën kozmike të njeriut në këtë univers, duke theksuar se njeriu është caktuar në tokë nga ana e Krijuesit si një halif – mëkëmbës, detyra kryesore e të cilit është ruajtja e rendit dhe e mirëqenies në tokë si dhe kultivimi i vlerave bazë njerëzore, të nevojshme për sigurimin e rendit dhe të qetësisë. Mirëpo, Kur’ani thekson se megjithëse njeriu është qenia më e vlefshme në tokë (Kur’ani, 17:72), krahasuar me gjallesat dhe sendet e tjera, ai sërish ka përpara vetes disa pengesa në kryerjen e misionit të tij. Pengesa më e madhe është vetvetja e tij. Ai, siç mund të ngrihet në shkallët më të larta shpirtërore të një engjëlli, mund të bjerë edhe shumë poshtë në shkallën e një kafshe. I pajisur me të dyja këto aftësi, për lartësim dhe ulje, ai mbetet pashmangshëm përgjegjës për veprat dhe sjelljet e tij.
All-llahu xh. sh. në Kur’an e përshkruan natyrën komplekse por edhe vazhdimisht të ndryshueshme të njeriut. Ai flet për njeriun se ai di të jetë “mosmirënjohës” (kefur) ndaj të mirave të shumta të Zotit (Kur’ani, 11:9; 22:38, 66; 42:48), se ai di të jetë “i ngutshëm”, “i vrullshëm”, “gjaknxehtë” (‘axhul) jo vetëm kur e kërkon të mirën, por ai shpesh ngutet edhe kur e kërkon belanë dhe të keqen (Kur’ani, 17:11; 6:57; 27:46, 72; 75:20; 76:27); se ai di të jetë “i dëshpërueshëm” (je’us) ndaj fatkeqësive dhe papritshmërive të jetës si pasojë e dobësisë së tij që e shfaq me rastin e humbjes së vetëkontrollit dhe vetëdijes mbi misionin e tij kozmik (Kur’ani, 41:49; 39:53), se ai di të jetë “shumë shkelës, tiran, zullumqar” (dhalum) si ndaj të tjerëve ashtu edhe ndaj vetvetes (Kur’ani, 14:34; 33:72; 43:76), se ai di të jetë “i dobët, i paqëndrueshëm” (da’if) jo vetëm nga aspekti fizik, krahasuar me shumë gjallesa të tjera, por në radhë të parë nga aspekti shpirtëror, ai duket shumë i lakueshëm, i thyeshëm dhe i epur pas lakmive të ulëta (Kur’ani, 4:28; 75:5), se ai di të jetë “shumë koprrac”, “dorështrënguar” (behil) si pasojë e mosmbështetjes së sinqertë në Zotin dhe si pasojë e fshehjes së të mirave që Ai ia ka dhuruar njeriut nga frika se mos po i harxhohen (Kur’ani, 3:180; 9:76; 17:100); se ai di të jetë “kundërshtues, polemizues, diskutues, grindavec” (xheddal) (Kur’ani, 18:54), se ai di të jetë “i padijshëm, injorant, që s’kupton dot” (xhehul), dhe për pasojë edhe shumë inatçi (Kur’ani, 33:72), se ai di të jetë “i pangopshëm, shumë kërkues” (Kur’ani, 53:24), se ai di të jetë “i mashtrueshëm”, si pasojë e lakmisë, injorancës, pangopësisë së tij (Kur’ani, 35:5), se ai di të jetë “i azdisur, i papërmbajtur, i harbuar, i shfrenuar”, kryesisht për shkak se e ndien veten të vetëmjaftueshëm, si një zot i vogël (Kur’ani, 96:6-7).
Megjithëkëtë, këto sjellje të tij nuk janë determinuese dhe elemente që e përcaktojnë natyrën dhe karakterin e përhershëm të njeriut. Në bazë njeriu është i mirë, fisnik, i butë, i ndershëm, korrekt, i mëshirshëm etj. Kjo është natyra në të cilën lind njeriu, sipas mësimeve të fesë islame. Muhammedi a.s. ka thënë: “Çdo fëmijë lind në gjendje të pastër (të dëlirë e pa mëkate). E pastaj prindërit e tij e bëjnë atë hebre, të krishterë ose adhurues të zjarrit” (Muslimi, Kader, 25). Fjala fitrah që përdoret në këtë thënie të Pejgamberit a.s. dhe që ne e përkthyem “i pastër…”, në fakt nënkupton natyrën e paprekshme, të dëlirë, të pangarkuar të njeriut, njësoj sikur një pajisje e re që del nga fabrika, dhe e cila në vete bart potencialin apo mundësinë që të ngarkohet me përmbajtje tjetër, varësisht nga ndikimi i jashtëm. Por, në qoftë se lihet në gjendjen siç është lindur, ky fëmijë i bart me vete vlerat bazë të njerëzimit të vendosura aty nga ana e Krijuesit. Prandaj, Kur’ani e sheh si detyrë të veten por edhe të Pejgamberit a.s. rikujtimin e këtyre vlerave dhe virtyteve që njeriu i sjell nga lindja, por të cilat mund t’i ketë harruar apo shpërfillur në ndërkohë.
Ky potencial i madh që e bart me vete njeriu, e që mund ta quajmë vetëdije, ndërgjegje, vetëkontroll etj., është pikë referimi për vlerat kryesore të njeriut si qenie me përgjegjësi kozmike. Ky është standardi ku njeriu duhet të rikthehet sa herë që e shastis rrugën, sa herë që i shpërfill aftësitë e tij të larta dhe humane të dhuruara nga Zoti. Një person me emrin Vabisah bin Ma’bed një ditë e pyeti Muhammedin a.s. se çfarë është e mira dhe çfarë e keqja? Muhammedi a.s. iu përgjigj: “O Vabisa, pyete vetveten! E mirë është ajo (vepër) që ta kënaq zemrën dhe që ta qetëson shpirtin. Kurse e keqe është ajo (vepër) që ta shqetëson zemrën dhe të ngjall dyshim në vetvete, edhe sikur të ta legjitimojë dikush atë (vepër të keqe)”. (Ahmedi) Pra, pikërisht ky zëri i brendshëm që di të ndajë, të reflektojë, të dallojë të mirën nga e keqja, të bukurën nga e shëmtuara, të dobishmen nga e dëmshmja…, është ajo natyrë e mirë dhe e padjallëzuar e njeriut e mbjellë dhe e farkëtuar tek ai nga ana e Zotit.
